[1] ( 1) بحار الانوار ج 14

[2] ( 2) الفصول المهمه

[3] ( 3) همان

[4] ( 1) الاثنى عشریه

[5] ( 2) کشف الاخطار

[6] ( 1) کشف الاخطار

[7] ( 1) بحار الانوار ج 1

[8] ( 1) محاسن برقى

[9] ( 2) محاسن برقى

[10] ( 1) کافى

[11] ( 1) الفصول المهمه

[12] ( 2) مجالس شیخ صدوق

[13] ( 1) الفصول المهمه

[14] ( 2) همان

[15] ( 1) الفصول المهمه

[16] ( 1) بحار الانوار

[17] ( 1) بحال الانوار

[18] ( 2) بحار الانوار

[19] مستغفرى، جعفر بن محمد - خلیلى، محمد - مترجم: مراغى، یعقوب، طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام)، 1جلد، مؤمنین - قم، چاپ: سوم، 1381 ه.ش.

-------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام) ؛ ص110

کسى به نام ذریح از صداى شکم خود پیش آن حضرت شکایت کرد، امام‏ فرمود: آیا درد هم دارد؟ گفت: آرى. فرمود: چرا از سیاه دانه و عسل استفاده نمى‏کنى؟ او چنین کرد و خوب شد.

مى‏گوییم: استعمال سیاه‏دانه با عسل چنین است که سیاه دانه را آرد مى‏کنند و با عسل خوب مخلوط مى‏کنند و روزى سه بار صبح و عصر و شب به اندازه یک فندق از آن مى‏خوردند.[2]

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام) ؛ ص112

خالد بن نجیح مى‏گوید: به امام صادق (ع) از درد شکم خود شکایت کردم، به من فرمود: برنج را بگیر و آن را بشوى سپس آن را بکوب و به اندازه کف دست در هر غذایى بخور. سپس فرمود: کسانى را که اسهال دارند نان برنج بدهید در شکم مبتلا به اسهال چیزى سودمندتر از آن نمى‏رود و آن معده را دباغى مى‏کند و بیمارى را از بین مى‏برد.[3]

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام) ؛ ص113

بلغم زیاد

امام صادق (ع) فرمود: مقدارى علک رومى و مقدارى کندر و مقدارى صعتر و مقدارى شونیز برگیر و هر کدام را جداگانه بکوب تا نرم شوند سپس از پارچه عبور بده و با عسل معجون کن و هر شب به قدر یک فندق بخور که ان شاء اللَّه نافع خواهد بود.[4]

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام) ؛ ص114

کمى فرزند

عمر بن حسنه شتربان از کمى فرزند به امام صادق شکایت کرد، پس فرمود: از خدا طلب آمرزش کن و تخم مرغ و عسل بخور و نیز نقل شده کسى که فرزند نمى‏آورد بسیار تخم مرغ بخورد.[5]

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام) ؛ ص120

امام صادق (ع) فرمود: با سیر مداوا کنید ولى پس از خوردن آن به‏

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام)، ص: 121

مسجد نروید[6]. 

و فرمود: پیامبر مى‏فرمود: سیر بخورید که آن دواى هفتاد نوع بیمارى است.[7][8]

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام) ؛ ص121

در طب جدید ثابت شده که سیر عضله‏هاى قلب را تقویت مى‏کند و فشار خون را تنظیم و خون را تصفیه مى‏کند و با این کار بیمارى‏هایى‏

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام)، ص: 122

که از فساد خون ناشى مى‏شود مانند سختى حیض در زنها، مداوا مى‏کند. همچنین سیر پیرى زودرس و بواسیر و روماتیسم را از بین مى‏برد و مجارى تنفسى را باز مى‏کند و تنگى نفس را بهبود مى‏بخشد و بعضى از انواع سل ریوى را معالجه مى‏کند بخصوص اگر با شیر با هم خورده شود، چون به میکروب «کخ» که عامل بیمارى سل است تأثیر مى‏گذارد.

همچنین سیر در برابر بیماریهایى مانند آنفلونزا و تب مصونیت ایجاد مى‏کند و رنگ صورت را زیبا و سرخ مى‏کند و روده‏ها را بخصوص در اطفال از عفونت پاک مى‏سازد و از تیفوئید و دیفترى و خروسک حفظ مى‏کند.

گفته شده در شهرهایى که مصرف سیر زیاد است عمرها طولانى است و از سلامت خوبى برخوردارند: به اضافه اینکه سیر باعث پاکسازى عفونتهاى داخلى و از بین رفتن التهابها و زخمهاى مزمن و حاد معده مى‏شود حیض و ادرار را به خوبى دفع مى‏کند و سنگریزه و کرم را در اطفال برطرف مى‏سازد.[9]

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام) ؛ ص124

امام صادق علیه السّلام پیش از دوازده قرن فرموده است:

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام)، ص: 125

ترب بخورید که در آن سه خاصیت است: برگ آن بادها را مى‏شکند

 و مغز آن ادرار را آسان مى‏کند و باعث هضم غذا مى‏شود 

و ریشه آن بلغم را قطع مى‏کند    [10][11]

 ------------------------------------------------------------------------------

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام) ؛ ص129

سیب‏

امام فرمود: سیب بخورید که حرارت را برطرف مى‏کند و درون را خنک مى‏کند و تب را مى‏برد.[12] و فرمود: اگر مردم مى‏دانستند که سیب چه خواصى دارد، بیماران خود را جز با آن مداوا نمى‏کردند و آن سریع‏ترین اثر را در قلب دارد و آن را شاد مى‏کند.[13] و فرمود: به تب‏دارانتان سیب بدهید که چیزى نافع‏تر از آن نیست.

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام)، ص: 130

این چیزى است که امام در کلمات کوتاه و جامع خود بیان کرده و پزشکان گفته ‏اند: سیب نشاط آور و تقویت‏کننده قلب و دماغ و کبد است و هم خوردن و هم بوئیدن آن مفید است و نیز سیب براى خفقان و تنگى نفس فایده دارد و ضعف دهانه معده را اصلاح مى‏کند و اشتها آور است و سیب پخته براى تسکین سرفه خوب است و بیماریهاى پوستى و بیخوابى را تخفیف مى‏دهد.[14]

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام) ؛ ص130

فرمود: انار را با پیه آن بخورید که آن معده را دباغى مى‏کند و بر ذهن مى‏افزاید.[15] پزشکان گفته‏اند: انار خون را تصفیه مى‏کند و خلط آور است و براى کسانى که مزاج گرم دارند خوب است و تنگى‏ها را مى‏گشاید و ملین شکم و مقوى کبد و مفید براى یرقان و طحال و خفقان قلب و سرفه حاد است. صدا را صاف مى‏کند و در صورت، ایجاد نشاط مى‏کند و بدن را سیراب مى‏سازد و به کرمهاى روده مؤثر است.[16]

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام) ؛ ص133

خرما

امام صادق علیه السّلام در حالى که طبقى از خرما جلویش بود فرمود: این چیست؟ گفتند: این خرما از نوع برنى است. فرمود: در آن شفاست.[17] مى‏فرمود: خرما درمان سم است و در آن بیمارى و ضررى وجود ندارد و هر کس موقع خواب هفت عدد خرما بخورد کرمهاى شکمش کشته مى‏شوند.[18] امام مى‏خواست با گفتن اینکه خرما شفا دارد و بیمارى ندارد، مردم را به خوردن خرما تشویق کند و در صدد بیان تفصیلى منافع و خواص آن نبود بخاطر کثرت منافع آن و اینکه هیچ کس از آن بى‏نیاز نیست ولى علم امروز خواص آن را پس از بررسیهاى بسیار، به دست‏

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام)، ص: 134

آورده است.

پزشکان مى‏گویند: در خرما فواید بسیارى وجود دارد. خرما بدن را گرم مى‏کند و خون غلیظ پاکیزه‏اى به وجود مى‏آورد و اگر با شیر خورده شود قوه باه را تقویت مى‏کند و جوشیده آن در التهاب و سرفه‏هاى خشک و التهابهاى ریه و تحریکها مجارى ادرار مفید است و خرماى خشک در خونریزى و اسهال و اصلاح لثه منفعت دارد و گفته شده که براى سرطان نیز نافع است چون داراى ماده منیزیوم مى‏باشد که در سرطان اثر دارد. همچنین پژوهشگران تأکید دارند که در سرزمینهایى که خرما زیاد است، سرطان کم است و بزودى در آینده خواص دیگر خرما نیز کشف خواهد شد تا این سخن امام روشن شود که فرمود در خرما شفاست و بیمارى ندارد.[19]

--------------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------------------

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام) ؛ ص152

امام صادق علیه السّلام و درمان روحى‏

همان گونه که بدن مریض مى‏شود و سلامت خود را از دست مى‏دهد و احتیاج به معالجه پیدا مى‏کند تا صحت خود را بازیابد، روح و نفس نیز دچار انحراف مى‏شود و به سوى رذائل و صفات ناپسند میل مى‏کند و در این هنگام محتاج معالجه مى‏شود تا به طبیعت اصلى خود برگردد و با اخلاق نیک و صفات حمیده متصف شود.

به عبارت روشن‏تر وقتى صفات ناپسند بر ارواح و نفوس غلبه پیدا

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام)، ص: 153

کرد و شهوات حیوانى و خواهشهاى نفسانى مسلط شد، صحت و سلامت آن از بین مى‏رود و نشاط روحى و شفافیت و لطافت خود را که در حال صحت داشت از دست مى‏دهد.

فلاسفه، این بیماریهاى نفسانى و دردهاى روحى را از قدیم الایام تاکنون با انواع معالجه‏ها معالجه کرده‏اند و روانشناسان و اساتید تربیت براى آن قوانینى وضع نموده‏اند و براى اصلاح نفس برنامه‏هایى ریخته‏اند ولى در این کار موفق نشده‏اند، زیرا براى بیماریهاى روحى علاج قطعى نیافته‏اند و براى آن دواى مؤثرى جز دین آسمانى که بر پیامبران نازل شده پیدا نکرده‏اند. دین آسمانى نازل شده تا انسانیت را از حضیض رذائل و نادانى به بلنداى فضائل و عرفان بالا ببرد و مردم را به سعادت و امنیت برساند و نور هدایت را در زمین روشن کند. تا وقتى که مردم به قوانین دینى عمل کنند و تعالیم و ارشادات آن را به کار برند، در بهشت نعمتها و سعادتمندانه زندگى خواهند کرد. هیچ طبیبى به دردهاى نفوس بشرى آشناتر از آفریننده آن نیست و هیچ حکیمى راه علاج و درمان آن را مانند شارع مقدس نمى‏شناسد.

بنا بر این، دین اثر مستقیمى در سعادت و پاکیزگى نفس دارد و در اصلاح معجزه مى‏کند، به گونه‏اى که اثر آن از اثر طب در درمان بیماریهاى جسمى بیشتر است.

مى‏توان گفت دین مانند سحر است جز اینکه دین همه‏اش خیر و

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام)، ص: 154

سحر همه ‏اش شرّ است و مبلّغان دینى شبیه پزشکانى هستند که درد و درمان را مى‏شناسند و مزاجهاى منحرف را به صحت و اعتدال سوق مى‏دهند، با این تفاوت که گاهى پزشکان خطا مى‏کنند ولى پیامبران هرگز خطا نمى‏کنند.

دین حنیف اسلام براى حفظ بهداشت نفوس بشرى، اخلاق فاضله‏اى را آورده و پیروان خود را به عمل کردن به آن فرمان داده است تا روحهاى آنها را از بدیها حفظ کند. همان گونه که نبوت پیامبر صلاح و اصلاح بشر را از دو ناحیه روح و بدن تضمین کرده و سعادت و زندگى و پیشرفت او را در دو جهان به ارمغان آورده است.

خداوند مى‏فرماید: خدا و رسول او را اجابت کنید هنگامى که شما را به سوى چیزى مى‏خوانند که شما را زنده مى‏کند.

و نیز مى‏فرماید: هر کس عمل صالح کند چه مرد چه زن در حالى که ایمان دارد، به او یک زندگى پاکیزه مى‏دهیم.

و نیز مى‏فرماید: همانا به سوى شما موعظه‏اى از پروردگارتان و شفایى براى سینه‏ها آمده است.

و نیز مى‏فرماید: و از قرآن آن چه را که شفا و رحمت براى مؤمنان است، نازل مى‏کنیم.

وقتى پیامبر بزرگوار اسلام صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم مبعوث شد، ندا سر داد که همانا من مبعوث شده‏ام تا مکارم اخلاق را به پایان رسانم و آن حضرت در طول زندگانى شریف خود همواره بذر تعالیم حکمت آمیز را

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام)، ص: 155

مى‏پاشید و درختان مکارم اخلاق اسلامى را در نفوس مردم مى‏کاشت و راه زندگى سعادتمندانه روحى و جسمى را روشن مى‏ساخت تا اینکه به سوى خدا رفت و این ملت را به خود رها نکرد بلکه دو چیز با ارزش میان آنها گذاشت: یکى کتاب خدا قرآن و دیگرى اهل بیت و عترت خود. قرآن کتاب صامت خدا و عترت کتاب ناطق اوست که آنچه را که از تعالیم اصلاحى اسلام مبهم است بیان مى‏کنند و آن قسمت از اسرار پنهانى قرآن را که دیگران به آن دست نمى‏یابند، آشکار مى‏سازند.

بنا بر این عترت پیامبر راهنمایان مردم به سوى خیر و صلاح و هدایت‏کنندگان آنان به راه زندگى راستین هستند. همچنین آنان پزشکان روحى مردمند و آنان را معالجه و مداوا مى‏کنند و لذا مى‏بینیم هر امامى از این عترت پاک پس از پیامبر، دردهاى عصر خود را به نوعى درمان مى‏کرد که مطابق با عقول مردم زمان باشد مانند یک پزشک دلسوز که بیمار خود را با تمام مهربانى و رأفت مداوا مى‏کند تا او را به ساحل نجات برساند.

از آنجا که عصر امام صادق علیه السّلام عصرى بود که در آن اندیشه‏هاى مختلف و اخلاق متفاوت و فرقه‏هاى گوناگون به وجود آمده بود و اخلاق اسلامى کنار گذاشته شده بود و نفوس مردم مسموم شده بود، لذا امام طبق وظیفه آسمانى که داشت خود را طبیب مسئولى در برابر مردم مى‏دانست و عهده‏دار درمان دردها بود.

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام)، ص: 156

چگونه چنین نباشد در حالى که او کتاب ناطق بود و پیامبر درباره او و سایر امامان و قرآن فرموده بود: من میان شما دو چیز با ارزش مى‏گذارم کتاب خدا و عترت من که اگر به آن‏ها چنگ بزنید هرگز گمراه نمى‏شوید.

آرى امام خود را مسئول اول درمان دردهاى امت مى‏دانست که باید امراض روحى مردم را که باعث طغیان رذائل بر فضائل شده بود، معالجه کند و امام با سخنان حکیمانه و راهنماییهاى پر ارزش، تعالیم بلند خود را مطابق با فهم مردم، اظهار کرد به نحوى که شایسته فیلسوف و طبیب معالج است.

اکنون نمونه‏ هایى را از درمان روحى و معالجه نفسانى امام در اینجا مى‏آوریم امام در این معالجات خود اراده فرموده که نفوس را از بیماریهاى نابودکننده فردى و اجتماعى درمان کند و البته در اینجا به مقدار کمى از ارشادات امام بسنده خواهیم کرد چون این مختصر گنجایش نقل همه آنها را ندارد.

1- غضب‏

غضب حالتى در نفس است که کارهاى معمولى یا غیر منتظره آن را به وجود مى‏آورد و باعث مى‏شود که عقل از حالت تعادل خود بیرون بیاید. انسان خشمناک راه درست را نمى‏شناسد و بر فکر و اراده خود تسلط ندارد و در نتیجه، ذهن مختل مى‏شود و اعضاى بدن‏

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام)، ص: 157

براى خرابکارى و انتقام آماده مى‏گردد. چون خون هیجان پیدا مى‏کند و به سرعت به قلب مى‏رود و از آنجا در تمام رگها منتشر مى‏شود و به طرف بالاى بدن مى‏رود و صورت سرخ مى‏شود و رگهاى گردن باد مى‏کند و در سینه هیجان به وجود مى‏آید و لبها و دندانها مى‏لرزد و در این حالت است که بدن براى انتقام برانگیخته مى‏شود.  

  در میان دشمنان پس از امتحانى که کردم، دشمنى سرسخت ‏تر از خشم ندیدم.

مهمترین عوامل غضب وراثت و بیماریهاست، چیزهایى که زمینه آن را فراهم مى‏کند، بسیار است از جمله آنهاست مزاج عصبى و حالتهایى که از خوردن غذاهاى تند به وجود مى‏آید، همچنین محیط و تربیت تأثیر فراوانى در تشدید غضب دارد.

بعضى‏ها گفته‏اند که عوامل تحریک‏کننده غضب، عجب و مزاح و ستیزه‏جویى و حیله‏گرى و حرص در جمع آورى مال و رسیدن به مقام است و همه اینها اخلاق ناپسندیده هستند و با وجود این عوامل نمى‏توان از غضب رهایى یافت و باید این اوصاف را تبدیل به ضد آنها کرد.

غضب عواقب زیانبار فراوانى دارد و از جمله بیماریهایى است که‏

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام)، ص: 158

نمى‏توان آنها را بى‏اهمیت دانست مانند سل ریوى و سوء هاضمه و التهاب اعصاب و فشار خون و مانند آنها. گفته شده که آدم خشمناک گاهى به مرحله‏اى مى‏رسد که در او مرض سگ هار پیدا مى‏شود به طورى که اگر کسى را گاز بزند منجر به فوت او مى‏گردد و این نشان مى‏دهد که در آب دهان شخص غضبناک سمى وجود دارد که در دیگران هم اثر مى‏کند.

بنا بر این، غضب یک بیمارى روحى خطرناکى است که به صاحب آن آسیب مى‏رساند و گاهى ضرر آن به دیگران هم مى‏رسد و صاحب آن را به ارتکاب جرائم وادار مى‏کند.

حکما و فلاسفه و پزشکان و دانشمندان با انواع وسایل به معالجه این بیمارى اقدام کرده‏اند به این امید که بیمار شفا یابد ولى موفق نشده‏اند ولى دین اسلام آن را با آسانترین وجه معالجه کرده و جلو آن را گرفته است. همان گونه که در حدیث شریف آمده است.

پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم فرمود: هر گاه یکى از شما از غضب بدى دید، اگر ایستاده است بنشیند و اگر نشسته است بایستد و اگر غضب فروکش نکرد با آب سرد وضو بگیرد یا غسل کند چون آتش را چیزى جز آب خاموش نمى‏کند.[1] امام صادق علیه السّلام فرمود: غضب، کلید همه بدیهاست.

و فرمود: غضب، قلب حکیم را از بین مى‏برد.

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام)، ص: 159

و فرمود: هر کس به خشم خود مالک نباشد، به عقل خود مالک نیست.

و فرمود: اگر حلیم و بردبار نباشى خودت را به بردبارى بزن. و در حدیث دیگرى آمده: از نظر یاور حلم کفایت مى‏کند.[2] و فرمود: هر کس که خشم او آشکار شود، حیله او آشکار مى‏شود و هر کس که هوایش قوى باشد، احتیاطش ضعیف مى‏گردد.[3]

2- دروغ‏

دروغ انحراف نفس از راستگویى و سرباز زدن روح از انجام وظیفه انسانى خویشتن است و آن یک بیمارى فردى و اجتماعى خطرناک است. چون در صاحب خود بسیارى از رذائل مانند غش و نفاق و تملق و حیله و خیانت و ریا و بدقولى و پیمان‏شکنى را به وجود مى‏آورد و اینها صفاتى هستند که راستگویى، انسان را از آنها حفظ مى‏کند و اساسا دروغگویى شایسته انسانى که مزاج معتدل دارد نیست، چون در آن صورت عضو فاسدى در اجتماع مى‏شود که خود را هلاک مى‏کند و دیگران را نیز به این بیمارى آلوده مى‏سازد.

امام صادق علیه السّلام فرمود: مرضى بدتر از دروغ نیست.[4]

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام)، ص: 160

و نیز فرمود: هر کس بسیار دروغ بگوید ارزش او از بین مى‏رود.[5] 

و نیز فرمود: هر کس راستگو باشد عمل او پاکیزه مى‏شود.[6]

و نیز فرمود: خداوند براى شر قفلهایى قرار داده که کلید این قفلها شراب خوردن است

 و دروغگویى بدتر از شراب خوردن است.[7] 

و نیز فرمود: از مصاحبت با دروغگو پرهیز کن چون دروغگو مى‏خواهد به تو 

سودى برساند ولى ضرر مى‏رساند و او دور را براى تو نزدیک جلوه مى‏دهد 

و نزدیک را دور مى‏نماید.[8]

3- حسد

حسد ناراحت شدن از برخوردارى دیگران و آرزوى زوال نعمت آنهاست و شخص حسدکننده از نعمتهایى که خدا بر بندگانش داده آگاه مى‏شود و حال خوشى پیدا نمى‏کند و چه خوب سروده است ابو الحسن تهامى:

یعنى: من به حسدکننده خود رحمت مى‏آورم به سبب بدى خشمى که در سینه‏هاى آنهاست. آنان به کار خدا درباره من نگاه مى‏کنند، پس چشم آنها در بهشت و دلهایشان در جهنم است.

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام)، ص: 161

حسد مرضى بدتر از بخل است چون بخیل از دادن مال خود به دیگران بخل مى‏ورزد ولى حسود از رسیدن مال خدا و نعمت او بر بندگانش ناراحت مى‏شود و از وصول آن به دیگران رنج مى‏برد.

بنا بر این، او دشمن بى‏دلیل و خواهان زوال نعمت دیگران است اگر چه آن نعمت به او نرسد. پیامبر خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم فرمود: براى نعمتهاى خداوند دشمنانى است. گفته شد آنها چه کسانى هستند یا رسول اللَّه؟

فرمود: کسانى هستند که بر مردم به سبب آنچه خدا به آنها داده است، حسد مى‏خورند.

این بیمارى روحى حادث نمى‏شود مگر از خباثت روح و میل نفس به سوى شرّ. و هر کس گرفتار آن شود، اخلاقش فاسد مى‏گردد و حسد او را به کارهاى زشت و گناه سوق مى‏دهد و صاحبش را به بدترین دردهاى روحى و بیماریهاى جسمى مى‏کشد. همان گونه که گفته شده:

یعنى: نفس خود را با حسد تباه کردى و پایه‏هاى بدن را ویران ساختى.

وقتى حسد در میان امتى پیدا شد، دودستگى و نفاق و هلاک به آن امت روى مى‏آورد و چون حسد در یک فرد به وجود آمد، به صاحب آن عذاب مى‏دهد چون حسود همیشه در رنج است و براى همین است که امام صادق علیه السّلام فرمود: حسود، انتظار اطمینان قلب‏

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام)، ص: 162

نداشته باشد.[9] و نیز فرمود: حسود بى‏نیاز نمى‏شود.[10] و نیز فرمود: حسود همیشه نفس مى‏زند و داراى دلى پر غم و اندوهى مداوم است و او زیاد حسرت مى‏خورد و بدیهاى او چند برابر است، او همواره غصه مى‏خورد اگر چه بدنش سالم باشد و نیز فرمود: حسد ایمان را مى‏خورد، همان گونه که آتش هیزم را مى‏خورد.[11]

4- تکبر

تکبر حالتى است که به نفس انسان عارض مى‏شود و انسان را وادار مى‏کند که در بالا بردن خود و تحقیر دیگران از حد بگذرد و به عبارت روشن‏تر: تکبر بالا بردن نفس و خود را برتر از دیگران دیدن است.

این یک بیمارى روحى است که از تنگ نظرى متکبر حاصل مى‏شود و او در خود فضیلتى مى‏بیند که در دیگران نیست و او هرگز به نقص خود و کمال دیگران توجه ندارد. این بیمارى عوارض روحى بسیارى دارد و انسان را به کارهاى ناپسندى وادار مى‏کند مانند ستمگرى و اعتنا نکردن به حقوق دیگران و کینه و حسد و گردن‏

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام)، ص: 163

ننهادن به حق و نپذیرفتن نصیحت و ارشاد دیگران و جز اینها از رذائلى که متکبر به ارتکاب آنها مجبور مى‏شود و از مکارم اخلاق دور مى‏ماند.

امام صادق علیه السّلام در معرفى آن فرموده است: هیچ کس تکبر نمى‏کند مگر به سبب ذلتى که در نفس خود مى‏یابد.[12] و نیز فرمود: متکبر انتظار نداشته باشد که او را به نیکویى یاد کنند.[13] و نیز فرمود: جهالتى زیان آورتر از عجب نیست.[14] و نیز فرمود: سرآمد احتیاط تواضع است.[15] و نیز فرمود: سه چیز دشمنى مى‏آورد: عجب و نفاق و ظلم.[16]

5- خلف وعده‏

این صفت را کسى دارد که روح او پست است و آن را براى خود مجاز مى‏داند و آن یک بیمارى روحى است که وقتى کسى به آن مبتلا شد از اینکه مورد اعتماد مردم باشد محروم مى‏گردد و در اجتماع خود براى خود بدبختى را به ارمغان مى‏آورد و دوستان و برادران با محبت را از دست مى‏دهد. این ضرر فردى خلف وعده است و اما در

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام)، ص: 164

اجتماع، آن یک بیمارى اجتماعى خطرناکى است که مانع سعادت جامعه و نظم معاملات و حصول اطمینان میان مردم مى‏گردد.

معلوم است که این بیمارى مهم وقتى در نفوس آماده به وجود آمد، هیچ پزشک و فیلسوفى نمى‏تواند آن را درمان کند و فقط عامل دینى و واعظ درونى مى‏تواند اثر کند و این نفس پست را بالا ببرد و به سطح انسانى برساند. لذا امام صادق علیه السّلام از همین طریق مستقیم براى درمان این بیمارى وارد مى‏شود و مى‏فرماید:

هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد به وعده خود وفا کند.[17] و نیز مى‏فرماید: سه خصلت است که در هر کس باشد او منافق است اگر چه روزه بگیرد و نماز بخواند: کسى که وقتى سخن مى‏گوید دروغ بگوید و کسى که چون وعده مى‏دهد تخلف کند و کسى که وقتى امانتى به او داده شد خیانت کند.[18]

6- حرص‏

حرص عبارت است از مبالغه و اسراف در طلب و بالاتر از آن «شره» است و هر دو بیماریهایى هستند که بر نفس و روح عارض مى‏شوند و عامل آن غلبه قوه حیوانى بر عقل و مغلوب شدن عقل در برابر آن است و کسى که مبتلا به این بیمارى باشد همواره فقیر است و هر قدر بر حرص او افزوده گردد بر فقر او اضافه مى‏شود. چون فقر

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام)، ص: 165

همان احتیاج است و مبتلایان به حرص و شره همواره محتاجند چون به آنچه به آنها داده شد قانع نیستند و پیوسته نفس آنها در طلب زیادت است پس آنها همواره فقیرند. گفته شده: بى‏نیازى همان بى‏نیازى نفس است و قناعت گنجى است که فانى نمى‏شود.

امام صادق علیه السّلام فرمود: بى‏نیازترین بى‏نیاز کسى است که اسیر حرص نباشد.[19] و فرمود: هر کس به آنچه خدا به او داده قانع باشد او بى‏نیازترین مردم است.[20] و فرمود: حرص کلید رنج و مرکب زحمت و وادارکننده به افتادن در گناه است و شره جامع تمام عیبهاست.[21] و فرمود: حریص از دو چیز محروم و ملازم با دو چیز است. او از قناعت محروم است و بنا بر این راحتى ندارد و از راضى شدن (به قضاى الهى) محروم است پس یقین ندارد.[22]

7- مراء و جدال‏

این دو صفت دو بیمارى ناپسند و مهلک است و هر دو ناشى از یک شهوت باطنى است که بر نفس عارض مى‏شود و بروز آنها به این صورت است که با ایراد گرفتن از دیگران در قول یا فعلش، در مقام‏

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام)، ص: 166

اعتراض مى‏آید و مى‏خواهد به طرف مقابل طعنه بزند و او را تحقیر کند تا با ابراز زیرکى و معرفت، برترى خود را بر او ثابت کند.

این دو بیمارى حد اقل این ضرر را دارند که باعث پیدایش بغض و عداوت و نفرت میان دو دوست مى‏شود و این عاقبت خوشى ندارد.

امام صادق علیه السّلام با ارشادات و نصایح دینى خود به معالجه آنها پرداخته و فرموده است: مؤمن مدارا مى‏کند و مراء و ستیز نمى‏کند.[23] و نیز فرموده است: نادانى در سه چیز است: شدت مراء و ستیز و تکبر و جهل به خدا.[24] و در حدیث دیگرى فرموده: هفت نفرند که اعمال خود را فاسد مى‏کنند و هفتمین آنها کسى است که همواره با برادر خود ستیز و جدال مى‏کند و مدعى است.[25] در اینجا بحث در این موضوع گسترده را به پایان مى‏بریم و اگر مى‏خواستیم تمام آنچه در این باره از امام صادق علیه السّلام وارد شده بیاوریم، این رساله مختصر گنجایش آن را نداشت و ما به اختصار برگزار کردیم و هدف ما جز این نبود که فقط برگى از این باغ سرسبز که با تعالیم امام مرشد حکیم و مقتداى ناصح ابو عبد اللَّه جعفر بن محمد الصادق علیه السّلام شکوفا شده به خوانندگان گرامى تقدیم کنیم. صلوات و سلام خدا بر او و پدران طاهرین او باد. طالبین به کتابهاى مفصل‏

طب النبی و طب الصادق (روش تندرستى در اسلام)، ص: 167

رجوع کنند.

اکنون که نمونه‏هایى از طب امام صادق علیه السّلام را ذکر کردیم و آنها همه قطره‏اى از علوم و معارف امام بود، در نظر داریم که بعضى از پزشکان عصر امام را معرفى کنیم چون آنها تأثیر فراوانى در گسترش علم طب در آن زمان داشتند. طبیعى است که در این قسمت نیز اختصار را رعایت خواهیم کرد.[26]